نوروزخوانی در گیلان

نوروزخوانی از آیین‌های قبل از آمدن نوروز است
 

چکیده:
نوروزخوانی از آیین‌های قبل از آمدن نوروز است. با آغاز اسفند، گروه نوروزخوانان که قاصد بهار بودند ترانه‌هایی زمزمه می‌کردند که آمدن آفتاب و بهار را نوید می‌داد. با تحولاتی که در زندگی مردم به وجود آمد، آیین‌های کهنی مانند نوروزخوانی، چاووش‌خوانی، پیره بابو، رابر چیره و عروسه گوله‌ی کنار گذارده شد.
 
تعداد کلمات: 1504 کلمه / تخمین زمان مطالعه:  7 دقیقه

 نویسنده: هوشنگ عباسی

نوروزخوانی از آیین‌های قبل از آمدن نوروز است. با آغاز اسفند، گروه نوروزخوانان که قاصد بهار بودند ترانه‌هایی زمزمه می‌کردند که آمدن آفتاب و بهار را نوید می‌داد. طنین صدای آنان شهادت دهنده‌ی رویش سبزه و شکوفایی گل‌ها بود، آنها پیام‌آور دوستی، نوزایی و تجدید مهربانی به شمار می‌آمد. اشعار نوروز‌خوانان عبارت بود از: نوروز نو سال‌خوانی، بهارخوانی، شیرخوانی (شعرخوانی)، بلبل‌خوانی، نوروزخوانی و... آنها با‌خواندن آن اشعار باورها و اعتقادات دینی را در قالب بهاریه به گوش مردم می‌رساندند و با توصیف طبیعت و بهار، فضای شادی برای مردم به وجود می‌آوردند.

 مضامین اشعار نوروزخوانان
اشعار نوروزخوانان به دو بخش تقسیم می‌شد:
1- اشعاری که جنبه‌ی مذهبی و دینی داشتند و به همراه توصیف بهار و طبیعت در صفت مولای متقیان علی (علیه السلام) و دوازده امام‌خوانده می‌شدند.
2- ترانه‌هایی که جنبه‌ی ملی و میهنی داشتند و از رویدادهای محلی الهام گرفته بودند و به طور مثال ترانه‌ها و اشعاری که در وصف پایمردی و شجاعت میرزا کوچک خان جنگلی سروده شده بود و نوروزخوانان آن را می‌خواندند.

 زبان و لهجه نوروزخوانان
نمونه‌هایی از اشعار نوروزخوانان به جا مانده است که معمولاً به گیلکی، تالشی و فارسی‌خوانده می‌شود. در مناطق تالس نشین غرب گیلان، نوروزخوانان از محدوده‌ی خود خارج نمی‌شوند.
نوروزخوانان سایر مناطق گیلان به لهجه‌های مختلف گیلکی (بیه پیشی، بیه پسی) اشعار نوروز‌خوانی را می‌خواندند. گاهی نیز از اشعار فارسی در نوروز‌خوانی استفاده می‌شد. بداهه‌خوانی از ویژگی‌های نوروز‌خوانی در گیلان بود که بنا به شرایط سروده و‌خوانده می‌شد.

 جایگاه اجتماعی نوروزخوانان
نوروزخوانان واقعی، معمولاً از افراد خوش نشین آبادی‌ها بودند که از راه مداحی یا اجرای آیین‌های مختلف کسب درآمد می‌کردند و نزد مرد منطقه از جایگاه اجتماعی والایی برخوردار بودند. آنها هنرمندان محلی بودند که از آواها و گوشه‌های موسیقی آگاهی داشتند. در کنار این افراد نوروزخوانان غیرواقعی و غیرحرفه‌ای بودند که از فرا رسیدن نوروز استفاده می‌کردند و نوروز‌خوانی می‌کردند.

 نوروزخوانان غیرحرفه ای
نوروزخوانان غیرحرفه‌ای به نوعی از نیازمندان و آوارگانی بودند که در کسوت نوروزخوان به خانه‌ها و محله‌ها می‌رفتند و با‌خواندن بخش‌هایی از اشعار نوروزخوانی که اغلب ناقص بود، طلب کمک و مرحمت می‌کردند.
این گروه از بداهه‌سرایی بی‌بهره بودند و معمولاً از صدای خوش هم که شرط اصلی نوروزخوانی بود محروم بودند.

 انعام در نوروزخوانی
انعام در نوروزخوانی به دو شکل نقدی و غیرنقدی داده می‌شد:
1- انعام اصلی پول بود که معمولاً به سرخوان پرداخت می‌گردید.
2- انعام غیرنقدی شامل تولیدات کشاورزی و اقلام مصرفی مثل: برنج، باقلا، مرغ، تخم مرغ، در مواردی شیرینی، حلوا و غیره بود که به وسیله‌ی پی‌خوان یا کولبارچی و کیسه دار دریافت می‌شد. در برخی موارد هر دو انعام جنس و نقدی داده می‌شد، یعنی صاحبخانه پول نقد و کدبانوی خانه، برنج و حبوبات به نوروزخوان می‌داد. برخی نیز کمری، دستمال، پارچه و طاقه به عنوان صله به نوروزخوان می‌دادند.

 سن و جنس نوروزخوان
نوروزخوانان مرد بودند. سن نوروزخوان معمولاً بیشتر از پی‌خوان‌ها بود و معمولاً در سنین میان سالی یا پیری بودند، اما در بعضی مناطق از جمله رودبار و صومعه‌سرا با فرارسیدن نوروزخوانان نیز گروه‌هایی دو یا سه نفر تشکیل می‌دادند و در محله‌ها و آبادی‌ها نوروزخوانی می‌کردند.

 لباس و پوشاک نوروزخوان
نوروزخوانان لباس خاصی نداشتند و همانند مردم بومی هر منطقه لباس می‌پوشیدند که عبارت بود از پاتاوه پشمین، شلوار بندی از جنس پشم (پشمی شولار)، چموش یا کیوه، پیراهن بدون یقه سفید و یا آبی رنگ- جلیقه، کلاه نمدی و شال کمری یعنی لباسی که در چند دهه پیش در اغلب مناطق شمال ایران از آن استفاده می‌شد. نوروزخوانان چون غروب مراسم خود را اجرا می‌کردند. معمولاً یک فانوس و چوب دست دوداندود (کونوس چو kunus. cu) برای حفاظت از خود در مقابل درندگان داشتند.